Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό “Ψυχογραφήματα” http://psychografimata.com/

Η ουσία των ονείρων

Το όνειρο είναι προϊόν μιας πρωτεύουσας ασυνείδητης διαδικασίας, το οποίο δημιουργεί ένα μίγμα μορφών και κειμένων, δηλαδή ένα εικονογράφημα, του οποίου η γλωσσική δομή επιτρέπει στο υποκείμενο να ανακαλύψει την επιθυμία του, μέσω της σημαινόμενης αλυσίδας του λόγου του. Η κάθε μορφή αυτού του εικονογραφήματος, πρέπει να αντικατασταθεί από κάποια συλλαβή ή λέξη, έτσι ώστε να διαβαστεί σαν γράμμα, για να δοθεί νόημα στο «κείμενο» και να αποκαλυφθεί η «χαμένη του γλώσσα».

Το όνειρο, είναι ένα φαινόμενο, ταυτόχρονα φυσιολογικό – δεν το συναντάμε μόνο σε νευρωσικούς – και παθολογικό – διαφωτίζει τον μηχανισμό διαμόρφωσης ενός συμπτώματος. Ακριβώς γι΄αυτό το λόγο ο Φρόιντ αντιμετωπίζει τα όνειρα με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζει και τα συμπτώματα, δηλαδή μέσω των ελεύθερων συνειρμων. Όπως τα συμπτώματα, έτσι και τα όνειρα είναι μορφώματα του ασυνειδήτου, δηλαδή είναι αποτέλεσμα των ίδιων μηχανισμών.

Η λησμόνηση του περιεχομένου του ονείρου, κατά τον ίδιο, είναι μήνυμα, παρόμοιο του λόγου, και το οποίο αν και έχει διακοπεί συνεχίζει κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης. Κατά τη διάρκεια της μέρας, η λογοκρισία ως αποτέλεσμα της αντίστασης, απαγορεύει στο ασυνείδητο υλικό να εισχωρήσει στην συνείδηση. Η επιθυμία του ονείρου χρησιμεύει στην μεταφορά αυτού του μηνύματος.

Ενώ στην πρώτη του θεώρηση περί των ονείρων, ο Φρόιντ πίστευε πως ο σκόπος των ονείρων είναι αποκλειστικά η ικανοποίηση ανικανοποίητων επιθυμιών ή αναγκών από το παρελθόν, στην συνέχεια κατέληξε πως, πέραν αυτής της λειτουργίας, υπάρχει και μία άλλη, σχετιζόμενη με το ένστικτο του θανάτου, δηλαδή την επανάληψη, και πιο συγκεκριμένα την επανάληψη κάποιου τραύματος.

Μηχανισμοί των ονείρων

Το όνειρο είναι ένα κείμενο, το οποίο πρέπει να διασπαστεί σε μικρότερα μέρη, έτσι ώστε να γίνει προσητό για την αποκωδικοποίησή του. Το κλειδί για την ερμηνεία του ονείρου είναι οι ελεύθεροι συνειρμοί του ονειρευόμενου, συνειρμοί οι οποίοι δεν πρέπει να υποστούν καμία λογοκρισία, μιας και το εμφανές περιεχόμενο είναι ακριβώς αποτέλεσμα της λογοκρισίας που υπέστει από τους μηχανισμούς του ύπνου. Οι μηχανισμοί αυτοί είναι η μετάθεση, η συμπύκνωση, η σχηματοποίηση και η δευτερεύων επεξεργασία του περιεχομένου του ονείρου. Όλοι αυτοί οι μηχανισμοί κάνουν αγνώριστο το λανθάνον περιεχόμενο του ονείρου, το οποίο εμφανιζόμενο μέσω ενός εμφανούς περιεχομένου, προσπαθεί να κρύψει κάποια ασυνείδητο υλικό, το οποίο ψάχνει κάποιο τρόπο αναγνώρισής του.

Μία παράσταση μπορεί να συμπυκνωθεί με διάφορους τρόπους, όπως για παράδειγμα μέσω παράληψης κάποιου στοιχείου, συγχώνευσης του με άλλες παραστάσεις ή μέσω κάποιου νεολογισμού.

Η μετάθεση πραγματοποιείται μέσω αντικατάστασης ενός στοιχείου με κάποιο άλλο, ή μέσω ανταλλαγής των λεκτικών μορφών των δύο στοιχείων.

Ο Λακάν ονομάζει αυτούς τους δύο μηχανισμούς μετωνυμία και μεταφορά.

Η σχηματοποίηση επιτρέπει στο όνειρο να παρουσιαστεί μέσω ενός περιεχομένου, του οποίου όμως τα επι μέρους στοιχεία χάνουν την πρωταρχική τους αλληλοσυσχέτιση. Μέσω των τροποποιήσεων της σχηματοποίησης όμως, το ίδιο το όνειρο μας δείχνει τα εργαλεία,  μέσω των  οποίων τα επιμέρους στοιχεία θα μπορούσαν να επανασυσχετιστούν όπως στην πρωταρχική τους μορφή – ταυτοχρονία, αιτιότητα, εναλλαγή, αντίθεση, αντίφαση.

Η δευτερεύουσα επεξεργασία αποκρύπτει την αυστηρότητα των πιο πάνω δια(απο)συνδετικών μηχανισμών – ως αντικείμενο της επιθυμίας επιλέγεται ένα εκ πρώτης όψεως τυχαίο στοιχείο, από το κρυμμένο υλικό.

Η ερμηνεία του ονείρου γίνεται στη βάση της συσχέτισης, που κάνει ο ίδιος ο ονειρευόμενος, ο οποίος κατα τη διάρκεια της διαδικασίας των ελεύθερων συνειρμών, μπορεί να παρατηρήσει κάποιες γνώριμες στιγμές απόλαυσης ή φόβου από το παρελθόν του.

Ο Φρόιντ, εξηγώντας τον τρόπο λειτουργίας των ονείρων, ρίχνει φώς στην διαχωριστική γραμμή μεταξύ αυτών και  της πραγματικότητας – η παράσταση επιστρέφει στην αισθητήρια μορφή του, η αντίληψη του αντικειμένου αναμειγνύεται με την παράσταση, δηλαδή συμβαίνει αυτό που ο Φρόιντ ονομάζει «πρωτεύων επεξεργασία παλινδρόμησης του ονείρου». Κατά τη διάρκεια της νύχτας η παλινδρόμηση του ονείρου επιτρέπει το παραισθησιακό βίωμα των τροποποιημένων σκέψεων.

http://psychografimata.com/8074/psichanalisi-ke-onira/

Βιβλιογραφία:

1. Σίγκμουντ Φρόιντ, «Η Ερμηνεία των Ονείρων»,Επίκουρος, (1993)
2. Σίγκμουντ Φρόιντ, «Το Παραλήρημα και τα Όνειρα στην Γκραντίβα, ΑΓΡΑ, 2008
3. Landman Patrick, “Freud”, Les Belles lettres, Figures du savoir edition (1997)
4. Roland Chemama, “Dictionnaire De La Psychanalyse: Dictionnaire Actuel Des Signifiants, Concepts Et Mathèmes De La Psychanalyse”, Larousse, 1993