Το άρθρο πρωτοδημοσιέυτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό “Ψυχογραφήματα” http://psychografimata.com/
Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος…
…καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος. Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν. πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν ὃ γέγονεν. ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν, καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων. καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν (Ιωάν. Α, 1-6) .
Ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής εξισώνει σε τέτοιο βαθμό την ουσία του Λόγου και του Θεού, που δύσκολα θα μπορούσε κανείς να διαχωρίσει αυτά τα δύο σε δύο ξεχωριστές οντότητες. Ακριβώς γι’αυτό τον λόγο όμως, μέσω αυτής της ερμηνείας που μας προτείνει ο συγγραφέας του τέταρτου ευαγγελίου της Καινής Διαθήκης, μας δίνεται η δυνατότητα να κάνουμε κάποια υπόθεση για το τι θα μπορούσε να είναι ο Θεός.
Ο Θεός, λέει, είναι Λόγος και αντίστροφα. Είναι ο Λόγος της ύπαρξής μας. Τι είναι Λόγος; Ο Λόγος είναι νούς, νόημα, ουσία, αιτία, (αποκαλυπτική) ομιλία. Είναι το αντίθετο του «κενού λόγου», είναι η «γλώσσα» του ασυνειδήτου, η οποία σηματοδοτεί, νοηματοδοτεί και συμβολοποιεί την κάθε μας πράξη. Ο Θεός ως σύμβολο του Νόμου και ο Λόγος ως δίκτυο σημαινώντων σημείων. Το σύμβολο από μόνο του, χωρίς την ύπαρξη της γλώσσας, θα ήταν κούφιο, θα ήταν απλά ένα Πραγματικό σημείο. Η λέξη από μόνη της, χωρίς την ύπαρξη κάποιου σημαινόμενου, θα ήταν απλά ένας νεολογισμός. Θυμάμαι κάποτε ένα τρίχρονο κοριτσάκι, το οποίο κράταγε στα χέρια της μία φωτογραφία και ζητούσε επίμονα από τη μητέρα της να της απαριθμήσει τα ονόματα των ανθρώπων που απεικονίζονταν σ΄αυτήν, αλλά η μητέρα της, για κάποιο λόγο, της αρνήθηκε. Τότε το κοριτσάκι της είπε: «Σε παρακαλώ μαμά, ΔΕΝ ΒΛΕΠΩ τίποτα». «- Θεία, μίλα μου: φοβάμαι στο σκοτάδι. – Τι ώφελος θα έχεις απ΄ αυτό, αφού έτσι κι αλλιώς δεν βλέπεις. – Δεν έχει σημασία. Όταν κάποιος μιλά, φωτίζονται τα πάντα»¹ . «Ὀ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω».
Ο άνθρωπος, όπως κάθε άλλος ζωντανός οργανισμός, είναι πεπερασμένο όν. Παρ’ όλα αυτά, μόνο ο άνθρωπος γνωρίζει για την ύπαρξή του, όπως επίσης και για την τετελεσμένη της φύση μέσα στην τροχιά ενός αδιάφορου σύμπαντος. Πως θα μπορούσαμε να αντέξουμε αυτή την Πραγματική πτυχή της Ύπαρξης, αν δεν είχαμε σαν όπλο μας μια ατέρμονη αλυσίδα σημαινώντων, προϋπόθεση της οποίας είναι η εγγραφή του υποκειμένου μέσα στο Συμβολικό. Πέραν του Συμβολικού υπάρχει μόνο το χάος και ο Πραγματικός θάνατος. Δεν ήταν τυχαίο που ο Λακάν χρησιμοποίησε τον όρο «Πραγματικό» για να ορίσει το άρρητο, το ακαθόριστο, εκείνο που δεν υπόκειτε σε σημαίνουσα οριοθέτηση. Το Πραγματικό δεν έχει ταυτότητα, είναι ένα άγνωστο απόσπασμα της πραγματικότητας, το οποίο εισβάλλει και τρομοκρατεί.
Για να δομηθεί το ασυνείδητο σαν γλώσσα, η οποία με τη σειρά της θα μετουσιώσει το υποκείμενο σε συμβολική οντότητα, πρέπει πρώτα το ίδιο το υποκείμενο να σηματοδοτηθεί από το Όνομα-του-Πατέρα. Εδώ δεν γίνεται λόγος για τον βιολογικό πατέρα, αλλά για τον συμβολικό Πατέρα, του οποίου η επιθυμία Φωτίζει τον δρόμο της επιθυμίας του υποκειμένου. Ο Χριστός σταυρώθηκε, αυτή ήταν η επιθυμία του Πατέρα του. Μόνο με τον «θάνατο» και την «ανάστασή» του θα μπορούσε να περάσει στη σφαίρα του Συμβολικού. Το Συμβολικό είναι το διαιωνιζόμενο συνεχές του ανθρώπινου πολιτισμού μεσα στα ιστορικά του πλαίσια. Είναι ο κοινος ιστορικός χώρος, μέσα στον οποίο εγγράφεται η προσωπική ιστορία του κάθε ατόμου, πλασιωμένη μέσα σε προκαθορισμένα γλωσσικά όρια. Θυμάμαι κάποια ιστορία που μου είχε διηγηθεί ένας φίλος, για την πρώτη του μέρα στο στρατό, όπου στην αναφορά του τάγματος ο Διοικητής τούς είπε τα εξής λόγια: «Από σήμερα και για τα επόμενα δύο χρόνια, γονείς σας θα είμαστε εμείς. Και πιστέψτε με, εμάς δεν μας νοιάζει αν πεινάτε, διψάτε ή είστε κουρασμένοι. Αυτό που μας νοιάζει είναι να εκτελέσετε το χρέος σας προς την πατρίδα. Γι΄αυτό καλό θα είναι να ξεχάσετε τους γονείς σας όσο βρίσκεστε εδώ». Είναι αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο, το οποίο διέπει τη ζωή όλων μας και, στο οποίο είμαστε υπόχρεοι να υποταχτούμε, αν θέλουμε να εξανθρωπιστούμε.
«Ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος· καὶ ὁ φιλῶν υἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος» (Ματθ. Κ, 37) . Ο Χριστός ήταν απ΄τους Δασκάλους που κρατούσαν τον Λόγο τους: «Ἔτι δὲ αὐτοῦ λαλοῦντος τοῖς ὄχλοις ἰδοὺ ἡ μήτηρ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ εἱστήκεισαν ἔξω, ζητοῦντες λαλῆσαι αὐτῷ. εἶπε δέ τις αὐτῷ· ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου καὶ οἱ ἀδελφοί σου ἑστήκασιν ἔξω ζητοῦντές σε ἰδεῖν. ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπε τῷ λέγοντι αὐτῷ· τίς ἐστιν ἡ μήτηρ μου καὶ τίνες εἰσὶν οἱ ἀδελφοί μου; καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἔφη· ἰδοὺ ἡ μήτηρ μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου· ὅστις γὰρ ἂν ποιήσῃ τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς, αὐτός μου ἀδελφός καὶ ἀδελφὴ καὶ μήτηρ ἐστίν.» (Ματθ. Μ, 46-50) .
Αν το DNA είναι ο ακρογωνιαίος λήθος της φύσης, τότε ο Λόγος είναι ο ακρογωνιαίος λήθος του πολιτισμού. Η ανθρώπινη ύπαρξη είναι μετα-φυσική, δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Η Ύπαρξη είναι σαν τον βάλτο, κι ο Λόγος το καλάμι μέσα από το οποίο αναπνέουμε. Ο άνθρωπος μόνο υποθέσεις θα μπορούσε να κάνει για το τι υπάρχει μέσα ή πέραν του περιβάλλοντα χώρου του, όπως ο Πλατωνικός «άνθρωπος των σπηλαίων». Ο μόνος τρόπος για να «αναστηθούμε» είναι να αποκοπούμε από την επιθυμία του Άλλου, να σταματήσουμε να ζούμε κάτω από την «σκιά» Tου και, να δώσουμε φωνή στο Λόγο του ασυνειδήτου μας. «Εκεί που είναι το Αυτό πρέπει να έρθω εγώ»2.
Βιβλιογραφία:
Καινή Διαθήκη
Λακάν Ζακ , «Τα ονόματα του Πατρός», ΨΥΧΟΓΙΟΣ, 2009
Φρόιντ Σίγκμουντ , «Το Εγώ και το Αυτό», ΠΛΕΘΡΟΝ, 2008
Φρόιντ Σίγκμουντ , «Τρεις πραγματείες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας», PRINTA, 2008
Chemama Roland, Dictionnaire de la psychoanalyse, Larouse S.A., 1993
